Zgodnie z art. 10 ust. 1 pkt 3 i 4 ustawy z dnia 17 grudnia 2021 r. o ochotniczych strażach pożarnych (Dz. U. z 2021 r. poz. 2490) – dalej zwanej ustawą o OSP – w ramach realizacji zadania własnego w zakresie ochrony przeciwpożarowej gmina zapewnia, stosownie do posiadanych sił i środków, ochotniczym strażom pożarnym:
– badania lekarskie strażaków ratowników OSP przeprowadzane w celu stwierdzenia braku przeciwwskazań do udziału w działaniach ratowniczych;
– badania lekarskie kandydatów na strażaków ratowników OSP przeprowadzane w celu stwierdzenia braku przeciwwskazań do udziału w szkoleniu podstawowym przygotowującym do bezpośredniego udziału w działaniach ratowniczych.
W oparciu o art. 10 ust. 3 i 4 ustawy o OSP strażak ratownik OSP ma prawo do bezpłatnych okresowych badań lekarskich stwierdzających brak przeciwwskazań do udziału w działaniach ratowniczych, a kandydat na strażaka ratownika OSP ma prawo do bezpłatnych badań lekarskich stwierdzających brak przeciwwskazań do udziału w szkoleniu podstawowym przygotowującym do bezpośredniego udziału w działaniach ratowniczych.
Tryb, sposób, częstotliwość oraz zakres przeprowadzania bezpłatnych badań lekarskich określa rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 11 kwietnia 2022 r. w sprawie przeprowadzania okresowych badań lekarskich strażaka ratownika ochotniczej straży pożarnej oraz badań lekarskich kandydata na strażaka ratownika ochotniczej straży pożarnej (Dz. U. z 2022 r. poz. 828).
SKIEROWANIE NA BADANIE LEKARSKIE
Okresowe badania lekarskie strażaka ratownika OSP przeprowadza się, nie rzadziej niż raz na 3 lata, na podstawie skierowania wydanego przez wójta (burmistrza, prezydenta miasta) właściwego ze względu na siedzibę ochotniczej straży pożarnej (§ 2 ust. 1 zd. 1 rozporządzenia w sprawie przeprowadzania okresowych badań lekarskich strażaka ratownika ochotniczej straży pożarnej oraz badań lekarskich kandydata na strażaka ratownika ochotniczej straży pożarnej).
Skierowanie, jest wydawane strażakowi ratownikowi OSP nie później niż 30 dni przed wyznaczonym terminem kolejnych badań. Skierowanie zawiera:
– dane osobowe (imię i nazwisko, datę i miejsce urodzenia, numer PESEL, adres miejsca zamieszkania), a w przypadku osoby nieposiadającej numeru PESEL – nazwę i numer dokumentu potwierdzającego tożsamość;
– nazwę i adres ochotniczej straży pożarnej;
– funkcję pełnioną w ochotniczej straży pożarnej;
– informacje o specyfice działań ratowniczych, w tym informacje o występowaniu czynników szkodliwych lub niebezpiecznych dla zdrowia.
Badanie lekarskie kandydata na strażaka ratownika OSP przeprowadza się na podstawie skierowania wydanego przez wójta (burmistrza, prezydenta miasta) właściwego ze względu na siedzibę ochotniczej straży pożarnej (§ 3 ust. 1 rozporządzenia).
Kandydat na strażaka ratownika OSP posiadający skierowanie na badanie lekarskie zgłasza się na badanie w terminie nie dłuższym niż 30 dni od dnia otrzymania tego skierowania.
LEKARZ PRZEPROWADZAJĄCY BADANIE
Zgodnie z art. 10 ust. 5 ustawy o ochotniczych strażach pożarnych badania przeprowadza lekarz, o którym mowa w przepisach wydanych na podstawie art. 229 § 8 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (Dz. U. z 2020 r. poz. 1320 oraz z 2021 r. poz. 1162).
Tymi przepisami jest rozporządzeniem Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy (tekst jednolity: Dz. U. z 2016 r. poz. 2067 ze zm.).
Lekarze mogący przeprowadzać te badania (§ 7 ust. 1 i ust. 7 rozporządzenia w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy):
- posiadają specjalizację w dziedzinie: medycyny pracy, medycyny przemysłowej, medycyny morskiej i tropikalnej, medycyny kolejowej, medycyny transportu, medycyny lotniczej lub higieny pracy,
- byli zatrudnieni w pełnym wymiarze czasu pracy przez okres co najmniej 6 lat przed dniem wejścia w życie rozporządzenia jako:
1) rejonowi lekarze przemysłowi,
2) lekarze poradni medycyny pracy lub poradni dla młodocianych, działających w przemysłowych publicznych zakładach opieki zdrowotnej,
3) rejonowi lub zakładowi lekarze kolejowej służby zdrowia,
4) lekarze rejonowi w zakładach opieki zdrowotnej dla szkół wyższych lub jednostek badawczo-rozwojowych, jeżeli sprawowali profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownikami wykonującymi pracę na stanowiskach pracy, na których stwierdzono występowanie czynników szkodliwych dla zdrowia lub warunków uciążliwych, wymienionych we wskazówkach metodycznych, o których mowa w § 2 ust. 1,
5) lekarze zakładowi w publicznych zakładach opieki zdrowotnej – wyłącznie w odniesieniu do pracowników tych zakładów,
6) lekarze w poradniach rehabilitacyjnych dla inwalidów – wyłącznie w stosunku do pracowników zatrudnionych w spółdzielczości inwalidzkiej,
- pełnili służbę lub byli zatrudnieni w pełnym wymiarze czasu pracy przez okres co najmniej 3 lat jako lekarze w jednostkach wojskowych lub zakładach opieki zdrowotnej tworzonych i utrzymywanych przez Ministra Obrony Narodowej lub Ministra Spraw Wewnętrznych – wyłącznie w stosunku do pracowników objętych ich opieką w tych resortach.
- lekarze posiadający specjalizację w dziedzinie medycyny ogólnej lub medycyny rodzinnej.
Lekarze spełniający wymagania kwalifikacyjne umożliwiające wykonywanie badań profilaktycznych są wpisywani do rejestru lekarzy przeprowadzających badania profilaktyczne prowadzonego przez wojewódzki ośrodek medycyny pracy, właściwy ze względu na miejsce zamieszkania lekarza. Lekarz wpisany do rejestru lekarzy otrzymuje zaświadczenie potwierdzające dokonanie wpisu. Wojewódzki ośrodek medycyny pracy udostępnia rejestr organom Państwowej Inspekcji Pracy i Państwowej Inspekcji Sanitarnej oraz zainteresowanym pracodawcom (§ 8 rozporządzenia w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy).
Należy pamiętać, że strażacy ratownicy OSP nie są pracownikami, a w przypadku odesłań do przepisów prawa pracy, przepisy te należy stosować odpowiednio (stosowanie tych przepisów z pewnymi modyfikacjami).
ZAKRES PRZEPROWADZANEGO BADANIA LEKARSKIEGO
W myśl § 4 ust. 1-2 i 4 rozporządzenia w sprawie przeprowadzania okresowych badań lekarskich strażaka ratownika ochotniczej straży pożarnej oraz badań lekarskich kandydata na strażaka ratownika ochotniczej straży pożarnej, w ramach przeprowadzanych badań lekarskich, lekarz przeprowadzający badanie lekarskie może poszerzyć jego zakres o dodatkowe specjalistyczne badania konsultacyjne, w zależności od wskazań, w szczególności otolaryngologiczne, neurologiczne, okulistyczne, dermatologiczne, alergologiczne lub psychologiczne oraz badania dodatkowe, jeżeli stwierdzi, że jest to niezbędne dla prawidłowej oceny stanu zdrowia strażaka ratownika OSP albo kandydata na strażaka ratownika OSP. Zakres oraz częstotliwość badań określa załącznik do rozporządzenia.
Lekarz wydaje orzeczenie lekarskie stwierdzające:
– brak przeciwwskazań do udziału w działaniach ratowniczych albo o przeciwwskazaniach do udziału w tych działaniach;
– stwierdzające brak przeciwwskazań do udziału w szkoleniu podstawowym przygotowującym do bezpośredniego udziału w działaniach ratowniczych albo o przeciwwskazaniach do udziału w tym szkoleniu.
TRYB ODWOŁAWCZY
Rozporządzenie w § 5 w sprawie przeprowadzania okresowych badań lekarskich strażaka ratownika ochotniczej straży pożarnej oraz badań lekarskich kandydata na strażaka ratownika ochotniczej straży pożarnej reguluje tryb odwoławczy od orzeczenia wydanego przez lekarza przeprowadzającego badanie strażaka ratownika OSP lub kandydata na strażaka ratownika OSP.
Uwagi na tle występujących problemów interpretacyjnych przepisów dotyczących badań lekarskich strażaków ratowników OSP i kandydatów na strażaków ratowników OSP.
Problemy z interpretacją przepisów ustawy o OSP są konsekwencją złego przygotowania projektu ustawy przez jego twórców (MSWiA i KG PSP), na co wskazywał Związek. Tylko część uwag Związku została uwzględniona podczas prac legislacyjnych. Resztę pominięto (m.in. niewprowadzanie odrębnych kategorii strażaka OSP i strażaka ratownika OSP), jak się wydaje z przyczyn pozaprawnych.
Należy zwrócić uwagę, że przy dokonywaniu wykładni prawa (niezależnie jak zostało ono nieudolnie stworzone przez jego twórcę) osoba je interpretująca zobowiązana jest stosować „zasadę racjonalnego prawodawcy”. Koncepcja racjonalnego prawodawcy jest nazywana jednym z największych osiągnięć polskiej teorii prawa. Opiera się ona na nieznajdującym potwierdzenia w rzeczywistości założeniu, że przepisy tworzone są przez jeden, w pełni racjonalny podmiot, „konsekwentnie kierujący się określoną spójną wiedzą i określonymi ocenami, uporządkowanymi preferencyjnie”. Racjonalność jest też definiowana jako obejmująca kierowanie się logiką, rozumem, prawdą oraz opieraniem się na rzetelnych podstawach. Według postulatów składających się na zasadę racjonalności wiedza prawodawcy jest niesprzeczna i uwzględnia swoje konsekwencje logiczne. Co ważne w interpretacji przepisów – zakłada się przy tym racjonalność językową oraz racjonalność jurydyczną (założenie wyznaczające wiedzę prawniczą) prawodawcy. Traktowanie przez racjonalnego prawodawcę systemu prawa w sposób spójny obejmuje uwzględnianie prawa unijnego jako elementu polskiego systemu prawa zarówno w procesie tworzenia, jak i wykładni prawa krajowego. Zakłada się znajomość przez racjonalnego prawodawcę orzecznictwa organów stosujących prawo oraz literatury prawniczej w regulowanym przez prawodawcę obszarze, a w przypadku ugruntowanych w orzecznictwie oraz literaturze stanowisk ustawodawca z tymi stanowiskami się liczyć. W procesie wykładni – zgodnej z założeniem o racjonalności prawodawcy – należy uwzględniać cele danego przepisu, aby chronić określone, założone przez prawodawcę, wartości, w tym realizować cele ochronne danej normy względnie dążyć do uniknięcia określonego stanu rzeczy.
W przeciwnym wypadku, gdybyśmy dosłownie i bardzo ściśle interpretowali zapisy art. 8 oraz art. 10 ust. 1 pkt 3 i 4 ustawy o OSP w związku z §§ 2 i 3 rozporządzenia w sprawie przeprowadzania okresowych badań lekarskich strażaka ratownika ochotniczej straży pożarnej oraz badań lekarskich kandydata na strażaka ratownika ochotniczej straży pożarnej, to aby być uznanym za strażaka ratownika OSP trzeba mieć już odpowiednie badanie lekarskie i tylko strażak ratownik OSP mógłby dostać od wójta skierowanie na badanie. Poza strażakiem ratownikiem skierowanie mógłby dostać tylko kandydat na strażaka ratownika OSP, którym może być tylko strażak OSP w wieku od 16 do 18 lat. Tym samym zamknęlibyśmy drogę do zostania strażakiem ratownikiem wszystkim strażakom OSP (tj. członkom OSP) starszym niż 18 lat i chcącym być strażakami ratownikami OSP oraz pozbawilibyśmy tego prawa tych strażaków, którym skończył się termin badań lekarskich.
Podsumowując, zdaniem Związku należy przyjąć, że wójt (burmistrz, prezydent miasta) ma uprawnienie, by skierowanie na badania lekarskie wydać: członkom OSP (strażakom OSP), którzy są aktualnie strażakami ratownikami OSP (nadal mają ważne badania lekarskie), którzy byli strażakami ratownikami OSP (skończyła się im ważność badań lekarskich) lub chcą być strażakami ratownikami OSP (mają 18-65 lat i są w toku procesu spełniania pozostałych warunków określonych w art. 8 pkt 2-5 ustawy o ochotniczych strażach pożarnych), bądź są kandydatami na strażaków ratowników OSP.
W odniesieniu do wątpliwości w sprawie finansowania kosztów związanych z przeprowadzeniem badań lekarskich niektórych strażaków OSP należy wskazać, że do obowiązków Gminy w ramach uregulowań ustawy o ochotniczych strażach pożarnych należy finansowanie kosztów funkcjonowania OSP – art. 32 ust. 1 pkt 1 ustawy o OSP i w ramach tych kosztów wydatki te mogłyby zostać pokryte. Nie należy się skupiać wyłącznie na przepisie art. 10 ust. 1 ustawy o OSP, a zapominać o art. 32 ust. 1 pkt 1. Rozwinięcie kwestii finansowania działalności OSP znajduje się w informacji zamieszczonej na stronie internetowej Związku pod poniżej podanym adresem:
informację przygotował
adw. Krzysztof M. Miazga
23 VI 2022 r.
Rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie przeprowadzania okresowych badań lekarskich strażaka ratownika ochotniczej straży pożarnej oraz badań lekarskich kandydata na strażaka ratownika ochotniczej straży pożarnej.
